ผู้เขียน: ภคณี พงศ์พิโรดม
Microfinance
การเงินระดับฐานราก
ตีพิมพ์ในนิตยสารการเงินธนาคาร ฉบับเดือนธันวาคม 2556
|
ที่มา: กรุงเทพธุรกิจ (23 ตุลาคม 2556) |
การเงินระดับฐานราก หรือ Microfinance หมายความว่าอย่างไร?
การเงินระดับฐานราก หรือ Microfinance ตามความหมายของ ธนาคารเพื่อการพัฒนาเอเชีย (Asian Development Bank : ADB) คือ การให้บริการทางด้านการเงินขั้นพื้นฐานทั่วไป อันได้แก่ การรับฝากเงิน การให้สินเชื่อ การชำระเงิน การโอนเงิน และการประกันภัยแก่คนยากจน ครัวเรือนที่มีรายได้ต่ำ และวิสาหกิจขนาดย่อม1 โดย ธนาคารโลก (World Bank) ได้ให้คำนิยามของการเงินระดับฐานรากไว้เช่นกันว่า เป็นการให้บริการทางการเงินขององค์กรการเงินฐานรากในการรับฝากเงินและการให้สินเชื่อ รวมถึงการให้บริการในด้านการประกันภัยและบริการด้านการชำระเงิน ซึ่งมีส่วนช่วยในการพัฒนาเศรษฐกิจที่เป็นประโยชน์แก่ผู้ที่มีรายได้ต่ำทั้งหญิงและชาย2 สำหรับประเทศไทยได้เริ่มให้คำนิยามเกี่ยวกับการเงินระดับฐานรากไว้ในช่วงปี 2547 โดยการเงินระดับฐานราก หมายถึงกิจกรรมทางการเงินที่เน้นการให้ความช่วยเหลือแก่ประชาชนผู้มีรายได้น้อยหรือวิสาหกิจขนาดย่อม3 จะเห็นว่าความหมายของ การเงินระดับฐานราก หรือ Microfinance ที่ให้โดย ADB World Bank และประเทศไทย ต่างก็มีความหมายไปในทิศทางเดียวกันคือ "การเงินระดับฐานราก" เป็นการให้บริการทางด้านการออม (Microsaving) การให้สินเชื่อ (Microcredit) การประกันภัย (Microinsurance) และการโอนเงิน แก่คนจนและผู้ที่มีรายได้น้อย รวมถึงวิสาหกิจขนาดย่อมนั่นเอง
ผู้ให้บริการทางการเงินระดับฐานรากคือใคร ?
ในปัจจุบันมีองค์กรทางการเงินที่ให้บริการทางการเงินในระดับฐานรากทั้งที่เป็นทางการและไม่เป็นทางการ สามารถแบ่งออกได้เป็น 3 กลุ่ม ดังนี้4
(1) กลุ่มในระบบ ประกอบด้วยสถาบันการเงินที่มีกฎหมายรองรับ เช่น ธนาคารพาณิชย์ และสถาบันการเงินเฉพาะกิจที่รับฝากเงินและให้สินเชื่อแก่ประชาชนทั่วไป ซึ่งในปัจจุบันสถาบันการเงินที่มีบทบาทสำคัญในการให้บริการทางการเงินฐานราก ได้แก่ ธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์ ธนาคารออมสิน และธนาคารอิสลามแห่งประเทศไทย เป็นต้น
(2) กลุ่มกึ่งในระบบ ประกอบด้วยสถาบันที่มีวัตถุประสงค์เฉพาะในการส่งเสริมการออมและการใช้เงินทุนภายในชุมชนโดยมีภาครัฐเป็นผู้ให้การสนับสนุน เช่น สหกรณ์ กองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมืองแห่งชาติ เป็นต้น
(3) กลุ่มพึ่งตนเอง ประกอบด้วยองค์กรทางการเงินที่ไม่ใช่สถาบันการเงินหรือกลุ่มกึ่งในระบบ แต่เกิดขึ้นจากการจัดตั้งของชุมชนเอง เช่น องค์กรทางการเงินระดับฐานรากที่เกิดจากการรวมตัวของประชาชนด้วยความสมัครใจ โดยเป็นการร่วมมือกันขั้นพื้นฐานของการพึ่งพาตนเองและช่วยเหลือซึ่งกันและกันในการแก้ปัญหาทางด้านการเงินของคนในชุมชน เป็นต้น
ตัวอย่างผู้ให้บริการทางการเงินระดับฐานราก (Microfinance) ในประเทศไทย
ธนาคารกรุงไทย ได้เริ่มต้นเข้าสู่ธุรกิจ Microfinance ในรูปแบบของกองทุนหมู่บ้านโดยปล่อยกู้ให้กับสมาชิกในหมู่บ้าน เพื่อเป็นแหล่งเงินทุนหมุนเวียนให้กับสมาชิกนำไปใช้ในการลงทุนและพัฒนาอาชีพของตนก่อนที่จะพัฒนารูปแบบการให้สินเชื่อมาเป็นสินเชื่อ Microfinance เพื่อการค้า ที่ปล่อยกู้ให้กับกลุ่มลูกค้ารายย่อยทั้งในตลาดสดและทำเลการค้าต่างๆทั่วประเทศ โดยธนาคารจะให้ผ่อนชำระเป็นรายสัปดาห์และผู้กู้ต้องมีหลักประกันในการขอสินเชื่อ
ธนาคารไทยเครดิตเพื่อรายย่อย ได้ทำธุรกิจ Microfinance โดยมุ่งเน้นการให้สินเชื่อแก่ผู้ประกอบการรายย่อยที่เคยประสบกับภาวะขาดสภาพคล่องอันเนื่องมาจากสภาพเศรษฐกิจแต่ปัจจุบันธุรกิจมีศักยภาพในการดำเนินต่อไปได้ อีกทั้งสนับสนุนผู้ประกอบการรายย่อยให้สามารถมีสถานประกอบธุรกิจเป็นของตนเองหรือเพิ่มสถานประกอบธุรกิจจากที่มีอยู่เดิม โดยมีหลักประกันในการขอสินเชื่อ
ธนาคารกรุงศรีอยุธยา ได้ทำธุรกิจ Microfinance ผ่าน บริษัทศรีสวัสดิ์ ซึ่งเป็นบริษัทในเครือ โดยบริษัทจะเข้าไปปล่อยกู้ให้กับพ่อค้าแม่ค้าในตลาดสดที่มีความต้องการเงินแต่ไม่มีหลักทรัพย์ค้ำประกันหรือหลักฐานทางการเงิน โดยมีเพียงร้านค้าในตลาดก็สามารถกู้ยืมเงินได้ และเมื่อครบกำหนดบริษัทก็จะส่งพนักงานเข้าไปติดตามเก็บหนี้ในตลาด
ข้อดีและความเสี่ยงของการเงินระดัยฐานราก (Microfinance)
การเงินระดับฐานราก หรือ Microfinance จะช่วยเปิดโอกาสให้ผู้ที่มีรายได้น้อยและผู้ที่ไม่สามารถกู้ยืมเงินจากสถาบันการเงินต่างๆได้เนื่องจากการไม่มีหลักทรัพย์ค้ำประกันรวมถึงผู้ประกอบการรายย่อย สามารถเข้าถึงแหล่งเงินทุนได้โดยไม่ต้องหันไปพึ่งพาเงินกู้นอกระบบ อย่างไรก็ดี สำหรับสถาบันการเงินที่ให้บริการการเงินระดับฐานรากอาจต้องเผชิญกับความเสี่ยงในการเกิดหนี้สูญจากการให้สินเชื่อกับลูกค้าในระดับฐานรากมากกว่าการให้สินเชื่อลูกค้ากลุ่มอื่นๆ เนื่องจากสินเชื่อส่วนใหญ่เป็นการให้โดยไม่มีหลักประกัน นอกจากนี้ผู้กู้ยังเป็นกลุ่มคนที่มีรายได้น้อยและไม่สม่ำเสมอ ดังนั้นจึงมีความเสี่ยงที่จะไม่สามารถชำระหนี้ได้ตามจำนวนและกำหนดเวลาที่ตกลงกันไว้มากกว่าลูกค้ากลุ่มอื่นๆ
การเงินระดับฐานราก (Microfinance) ในประเทศอื่นๆ
การเงินระดับฐานรากนับเป็นแหล่งเงินทุนสำคัญให้กับคนยากจนและผู้ประกอบการรายย่อยในหลายประเทศทั่วโลก ตัวอย่างหนึ่งขององค์กรการเงินระดับฐานราก (Microfinance Institution) ที่ประสบความสำเร็จในการดำเนินงานอย่างมากก็คือ ธนาคารกรามีน (Grameen Bank) ในประเทศบังคลาเทศ ที่ก่อตั้งขึ้นโดยศาสตราจารย์ ดร. มูฮัมหมัด ยูนุส (Muhammad Yunus) โดยมีวัตถุประสงค์ให้คนจนสามารถเข้าถึงบริการทางการเงินได้โดยเฉพาะสตรีที่มีรายได้น้อยและกลุ่มคนยากจนที่สุดในประเทศให้มีชีวิตความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น สำหรับการให้สินเชื่อนั้นธนาคารจะไม่มีการเรียกร้องหลักประกันจากผู้กู้แต่จะใช้แรงกดดันทางสังคม (Peer Pressure) ทำหน้าที่แทนหลักประกัน โดยผู้ที่ต้องการขอสินเชื่อต้องจัดตั้งกลุ่มที่มีสมาชิกรวมกัน 5 ราย ซึ่งในระยะแรกธนาคารจะปล่อยสินเชื่อให้แก่สามาชิกในกลุ่มเพียง 2 รายและเมื่อผู้กู้ 2 รายนั้นสามารถชำระคืนเงินต้นและดอกเบี้ยได้อย่างครบถ้วนแล้ว สมาชิกในกลุ่มที่เหลือจึงจะมีสิทธิขอสินเชื่อจากธนาคาร จะเห็นว่าวิธีการดังกล่าวทำให้สมาชิกอีก 3 รายที่ยังไม่ได้รับสินเชื่อมีแรงจูงใจในการติดตามสมาชิกที่ได้รับสินเชื่อไปแล้วให้มาชำระคืนหนี้อย่างครบถ้วนตามเวลาที่กำหนด (รูปที่ 1)
รูปที่ 1 : การให้สินเชื่อเป็นกลุ่ม (Group Lending)
ที่มา: การวิเคราะห์โดย SCB EIC จากข้อมูลของ ADB World Bank Grameen Bank และ วิทยานิพนธ์เรื่อง ปัญหาการเข้าถึงการเงินฐานราก (Microfinance) ของประชาชนโดย นางสาวศศิวิมล ถาวรพงศ์สถิตย์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
1 Microfinance is the provision of a broad range of financial services such as deposits, loans, payment services, money transfers, and insurance to poor and low-income households and, their microenterprises. - Asian Development Bank
2 Microfinance has evolved as an economic development approach intended to benefit low-income women and men. The term refers to the provision of financial services to low-income clients, including the self-employed. Financial services generally include savings and credit; however, some microfinance organizations also provide insurance and payment services. - Joanna Ledgerwood, "Sustainable Banking with the Poor Microfinance Handbook", p.1
3 วิทยานิพนธ์เรื่อง ปัญหาการเข้าถึงการเงินฐานราก (Microfinance) ของประชาชนโดย นางสาวศศิวิมล ถาวรพงศ์สถิตย์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ หน้า 12
4 วิทยานิพนธ์เรื่อง ปัญหาการเข้าถึงการเงินฐานราก (Microfinance) ของประชาชนโดย นางสาวศศิวิมล ถาวรพงศ์สถิตย์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ หน้า 11