Uneven recovery เศรษฐกิจไทยฟื้น แต่ธุรกิจฟื้นไม่เท่ากัน

“A nation will not survive morally or economically when so few have so much and so many have so little.”

Bernie Sanders



SCB EIC ประเมินว่า เศรษฐกิจไทยมีทิศทางฟื้นตัวต่อเนื่องในปีนี้ แรงส่งหลักมาจากภาคการท่องเที่ยวและภาคบริการ รวมถึงการบริโภคภาคเอกชนที่ขยายตัวต่อเนื่อง สำหรับภาคธุรกิจจะเห็นการฟื้นตัวเช่นเดียวกับภาพรวมของเศรษฐกิจไทยหรือไม่นั้น สามารถดูได้จากการฟื้นตัวของรายได้ธุรกิจ จำนวนธุรกิจที่เปิดกิจการใหม่ ทั้งในมิติของกลุ่มธุรกิจและขนาดกิจการ พบข้อเท็จจริงที่น่าสนใจดังนี้

1. รายได้ภาคธุรกิจไทยฟื้นตัวกลับสู่ระดับก่อน COVID-19 แล้วตั้งแต่ปี 2022 แต่ส่วนใหญ่ฟื้นตัวจากกลุ่มธุรกิจขนาดใหญ่

จากตารางที่ 1 สะท้อนว่า ดัชนีรายได้ภาคธุรกิจรวมฟื้นตัวอยู่ที่ 117.4 (เทียบกับรายได้ภาคธุรกิจ ณ ปี 2019 ที่ระดับดัชนีเท่ากับ 100) แต่ส่วนใหญ่มาจากการฟื้นตัวของธุรกิจขนาดใหญ่และธุรกิจขนาดกลางที่ระดับดัชนี 120.8 และ 103.5 ตามลำดับ ขณะที่ธุรกิจขนาดย่อมและขนาดย่อยยังฟื้นตัวไม่เต็มที่ สะท้อนจากระดับดัชนีฟื้นตัวมาอยู่ที่ 99.2 เท่านั้น

2. ธุรกิจไทยเปิดกิจการใหม่เพิ่มขึ้นมากในช่วง 8 เดือนแรกของปี 2023

ในช่วง 8 เดือนแรกของปี 2023 มีการจดทะเบียนเปิดกิจการทั้งหมด 68,665 บริษัท หรือคิดเป็น 12.9%YOY หากเทียบกับช่วงเดียวกันของปีที่ผ่านมา (ช่วงการระบาดของ COVID-19 ในปี 2020 หดตัวมากถึง 36.8%)  โดยเฉพาะธุรกิจในภาคอสังหาริมทรัพย์ ซึ่งมีจำนวนกิจการเปิดใหม่สูงถึง 48% หลังจากภาคอสังหาฯ กลับมาฟื้นตัวจากการแพร่ระบาดของ COVID-19 โดยส่วนมากจะเป็นธุรกิจอสังหาริมทรัพย์ที่เจ้าของดำเนินการซื้อ ขาย และให้เช่าเพื่อเป็นที่พักอาศัยด้วยตนเองสูงถึง 60% รวมถึงธุรกิจตัวแทนและนายหน้าอสังหาริมทรัพย์ที่เปิดกิจการเพิ่มถึง 44% และธุรกิจท่องเที่ยวและบริการที่เกี่ยวข้อง โรงแรม และร้านอาหาร (ธุรกิจ Hospitality) เป็นกลุ่มธุรกิจลำดับสองที่มีจำนวนเปิดกิจการใหม่เพิ่มขึ้นมากถึง 41% จากการฟื้นตัวของนักท่องเที่ยวทั้งนักท่องเที่ยวต่างชาติและนักท่องเที่ยวชาวไทยหลังจากสถานการณ์ COVID-19 เริ่มคลี่คลาย รวมถึงปัจจัยสนับสนุนเพิ่มเติมจากนโยบายกระตุ้นการท่องเที่ยวของภาครัฐในช่วงครึ่งแรกของปีนี้

3. ธุรกิจไทยมีสัดส่วนบริษัทผีดิบ (Zombie firms)¹  สูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง

สำหรับธุรกิจไทยที่เปิดดำเนินการอยู่นั้น พบว่ามีสัดส่วนบริษัทผีดิบ (Zombie firms) สูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะธุรกิจขนาดย่อมและขนาดย่อย หากธุรกิจประสบปัญหาในการจ่ายดอกเบี้ยเป็นระยะเวลานาน หรือมีอัตราส่วนความสามารถในการจ่ายดอกเบี้ย (Interest coverage ratio : ICR) ต่ำกว่า 1 เท่าติดต่อกันเป็นระยะเวลานาน จะเข้านิยามเป็น “บริษัทผีดิบ” ที่นิยมใช้เป็นตัวสะท้อนความสามารถในการชำระหนี้ของภาคธุรกิจ จากการศึกษาฐานข้อมูลธุรกิจไทยของกรมพัฒนาธุรกิจการค้า กระทรวงพาณิชย์ ในปี 2022 พบว่าสัดส่วนบริษัทผีดิบของธุรกิจขนาดย่อมและขนาดย่อยสูงสุดที่ 18.5% และ 7.7% ตามลำดับ ขณะที่ธุรกิจขนาดกลางหรือขนาดใหญ่มีสัดส่วนบริษัทผีดิบไม่ถึง 5% (รูปที่ 3) สะท้อนว่าธุรกิจขนาดย่อมและขนาดย่อยเผชิญกับปัญหาความสามารถในการจ่ายชำระดอกเบี้ยสูงกว่าธุรกิจขนาดใหญ่ค่อนข้างมาก รวมถึงการฟื้นตัวของรายได้ค่อนข้างช้ากว่าบริษัทขนาดใหญ่ ทำให้เห็นว่าธุรกิจขนาดย่อมและขนาดย่อย มีแนวโน้มจะเกิดปัญหาผิดนัดชำระหนี้สูง และถ้าหากธุรกิจมีความสามารถในการทำกำไรลดลงเป็นเวลานานอาจทำให้กลายเป็นบริษัทผีดิบได้

หากประเทศมีสัดส่วนบริษัทผีดิบเยอะอาจส่งผลลบต่อระบบเศรษฐกิจได้ ทั้งในแง่ของการต้องพึ่งพาความช่วยเหลือจากมาตรการทางการเงินของภาครัฐ เช่น มาตรการสินเชื่อดอกเบี้ยต่ำ มาตรการพักชำระหนี้ จึงจะอยู่รอดในการดำเนินธุรกิจ กระทบประสิทธิภาพในการจัดสรรทรัพยากรด้านต่าง ๆ ของประเทศที่ยังคงต้องจัดสรรให้บริษัทผีดิบดำเนินการต่อได้อยู่ ทั้งที่มีความสามารถในการแข่งขันไม่สูง ประเทศเสียโอกาสจัดสรรทรัพยากรใหม่ไปสู่บริษัทอื่นที่มีประสิทธิภาพการดำเนินงานสูงกว่า

4. ธุรกิจขนาดใหญ่มีความสามารถในการฟื้นตัวแข็งแกร่งกว่าธุรกิจขนาดเล็ก แต่มีสัดส่วนจำนวนน้อยกว่ามาก

สัดส่วนรายได้ของธุรกิจขนาดใหญ่เพิ่มขึ้นจาก 81% ในปี 2020 เป็น 84.3% ของรายได้ธุรกิจทั้งหมดในปี 2022 ขณะที่สัดส่วนรายได้ของธุรกิจขนาดกลางและขนาดเล็กลดลงอย่างต่อเนื่องจาก 19% ในปี 2020 เหลือ 15.7% ในปี 2022 (รูปที่ 4) สะท้อนการฟื้นตัวที่ไม่เท่ากันระหว่างธุรกิจรายใหญ่และรายเล็กในประเทศที่รุนแรงขึ้นหลัง COVID-19

แม้เศรษฐกิจไทยฟื้นตัวต่อเนื่องในภาพรวม สำหรับภาคธุรกิจยังเห็นรายเล็กฟื้นช้ากว่ารายใหญ่และยังมีความเปราะบางอยู่มาก ในระยะต่อไปธุรกิจขนาดเล็กจะยิ่งมีความเปราะบางมากขึ้นจากความสามารถในการชำระหนี้ที่ลดลงจากผลกระทบที่เกิดจากการขึ้นอัตราดอกเบี้ย และการฟื้นตัวของรายได้ที่ฟื้นตัวได้ช้ากว่าธุรกิจขนาดใหญ่ ทำให้ส่วนแบ่งรายได้ธุรกิจลดลงต่อเนื่อง และอาจส่งผลให้ธุรกิจขนาดเล็กยิ่งมีความเปราะบางมากขึ้นในอนาคต

ในภาพรวมแนวโน้มการฟื้นตัวของภาคธุรกิจไทยในระยะข้างหน้ายังคงมีแรงกดดันจากปัจจัยภายนอกประเทศและภายในประเทศ โดยปัจจัยภายนอกประเทศมาจากเศรษฐกิจโลกที่เติบโตต่ำลงในปีนี้และในระยะปานกลาง รวมถึงความเสี่ยงจากปัญหาภูมิรัฐศาสตร์โลกที่รุนแรงขึ้นและอาจยืดเยื้อ อาจส่งผลกระทบต่อเศรษฐกิจโลกและการส่งออกไทยได้ สำหรับปัจจัยภายในประเทศมาจากความเสี่ยงที่ธุรกิจอาจผิดนัดชำระหนี้สูงขึ้นได้ จากภาวะดอกเบี้ยที่อยู่ในระดับสูง ตามทิศทางการปรับขึ้นอัตราดอกเบี้ยนโยบายของไทยมาอยู่ในระดับปัจจุบันที่ 2.5% ต่อปี และการทยอยหมดอายุของมาตรการช่วยเหลือทางการเงินในช่วง COVID-19

¹ “บริษัทผีดิบ” ในบทความนี้ใช้นิยามของ Adalet McGowan et al. (2017) คือ บริษัทที่มีอัตราส่วนความสามารถในการจ่ายดอกเบี้ย (Interest coverage ratio : ICR) ต่ำกว่า 1 เท่าติดต่อกันเป็นระยะเวลา 3 รอบปีบัญชี และเป็นบริษัทที่มีอายุกิจการเกิน 10 ปี

________
เผยแพร่ในวารสารการเงินธนาคาร คอลัมน์ เกร็ดการเงินประจำเดือนพฤศจิกายน 2023