Insight “พม่า” ก่อนเดินหน้าปักธงลงทุน

ผู้เขียน: EIC | Economic Intelligence Center

การเปลี่ยนแปลงเชิงบวกย้ำให้เห็นถึงโอกาสทางธุรกิจในพม่า

จากการเป็นจุดยุทธศาสตร์เชื่อมต่อจีนและอินเดีย ความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรธรรมชาติ ตลอดจนตลาดบริโภคขนาดใหญ่และแรงงานราคาถูกจำนวนมาก ทำให้ "พม่า" เป็นประเทศที่มีศักยภาพทางธุรกิจสูง  แต่นโยบายปิดประเทศภายหลังความล้มเหลวทางเศรษฐกิจและการถูกคว่ำบาตรได้ทำให้ช่องทางธุรกิจของชาวต่างชาติมีจำกัด  

ดังนั้น การกลับมาเปิดประเทศอีกครั้งเมื่อต้นปี 2011 ทำให้พม่าได้กลายเป็นจุดสนใจของนักธุรกิจทั่วโลก โดยการเดินหน้าแก้ไขกฎหมายการค้าการลงทุนให้เอื้อต่อธุรกิจต่างชาติมากขึ้น รวมถึงการมุ่งหน้าปฏิรูปประเทศควบคู่ไปด้วยนั้น นอกจากจะช่วยยกระดับสภาพแวดล้อมทางธุรกิจของพม่าแล้ว ยังช่วยฉายภาพลักษณ์เชิงบวกสู่สายตาประชาคมโลก และทำให้การคว่ำบาตรต่อพม่าได้รับการผ่อนปรนอย่างเป็นรูปธรรม จนพม่าอาจกลายเป็นจุดหมายของการลงทุนอันดับต้นๆ ของโลกในไม่ช้า

พม่าคือเสือตัวใหม่ของเอเชีย ?

แนวโน้มการค้าการลงทุนที่จะร้อนแรงมากขึ้นส่งผลบวกต่อเศรษฐกิจพม่าและผลักดันให้ประเทศมีโอกาสก้าวสู่การเป็นเสือตัวใหม่ของเอเชียในอนาคต  เห็นได้ชัดจากประมาณการอัตราการเติบโตของพม่าสำหรับช่วงปี 2012-2015 ที่จัดทำขึ้นโดย IMF นั้น มีการปรับตัวเลขสูงขึ้นอย่างต่อเนื่องนับตั้งแต่มีการปฏิรูปประเทศ  จากเดิมเมื่อปลายปี 2010 ที่ IMF เคยประมาณการอัตราการเติบโตของ GDP ของพม่าไว้ที่ประมาณ 5% สำหรับช่วงปี 2012-2015 นั้น ทาง IMF ได้ปรับขึ้นเป็น 5.5-5.7% ในการประมาณการเมื่อปลายปี 2011 และล่าสุดปรับขึ้นอีกครั้งอยู่ที่ 6.0-6.2% เมื่อเดือนเมษายน 2012 ที่ผ่านมา ในขณะที่ประเทศอื่นในอาเซียนถูกปรับลดอัตราการเติบโตของ GDP ลงเกือบทั้งหมดจากผลพวงเศรษฐกิจโลกซบเซาที่มีแนวโน้มเรื้อรัง 

ความเจริญรุ่งเรืองทางเศรษฐกิจนี้เองจะเป็นตัวบ่งชี้ถึงความสำเร็จของนโยบายเปิดประเทศที่จะช่วยสร้างความมั่นใจให้กับรัฐบาลในการเดินหน้าปฏิรูปประเทศไปในเชิงบวก ในส่วนนักลงทุนต่างชาติก็จะมีความเชื่อมั่นในศักยภาพของธุรกิจที่ได้ลงทุนไปแล้วมากขึ้น ยิ่งไปกว่านั้น ความมั่งคั่งของประชากรจากการเติบโตของเศรษฐกิจจะส่งผลให้พม่ากลายเป็นกำลังบริโภคที่สำคัญของภูมิภาคในอนาคต หากรายได้ต่อประชากรของพม่าสามารถเติบโตขึ้นเป็น 3 เท่าในราว 10-15 ปีข้างหน้า ก็จะเทียบเท่าได้กับประเทศฟิลิปปินส์ในปัจจุบัน ซึ่งถ้าเปรียบเทียบความต้องการของผู้บริโภคระหว่างสองประเทศแล้วนั้น ก็หมายถึงความสามารถในการซื้อรถยนต์เพิ่มขึ้นอีก 1.5 ล้านคัน อินเทอร์เน็ตบรอดแบรนด์เพิ่มอีก 1 ล้านจุด และการใช้ไฟฟ้าต่อคนเพิ่มสูงขึ้นเป็น 6 เท่าตัว เป็นต้น

นักธุรกิจไทยควรเริ่มต้นที่การค้าชายแดน

ในการทำธุรกิจกับพม่านั้น  ไทยมีข้อได้เปรียบชาติอื่นหลายประการโดยเฉพาะความคล้ายคลึงกันทางศาสนาและขนบธรรมเนียมประเพณี แต่เราก็ไม่ควรชะล่าใจ เพราะภายหลังการปลดล็อคการคว่ำบาตรและเมื่อกฎหมายลงทุนได้รับการแก้ไขเสร็จสมบูรณ์แล้ว อาจเกิดการไหลทะลักของนักลงทุนตะวันตก และทำให้การแข่งขันดุเดือดมากขึ้น  โดยไทยควรเริ่มต้นที่การทำการค้าชายแดนที่เรามีความถนัด เนื่องจากไทยได้ประโยชน์จากแนวพรมแดนยาวร่วม 2,000 กิโลเมตร และด่านศุลกากรมากกว่า 10 ด่าน ประกอบกับองค์ความรู้ท้องถิ่น ซึ่งล้วนเป็นปัจจัยส่งเสริมให้การค้าชายแดนไทย-พม่ามีความเจริญรุ่งเรืองมาโดยตลอด (มีมูลค่ากว่า 90% ของการค้าไทย-พม่าทั้งหมด)

การค้าชายแดนเป็นธุรกิจที่ไม่ยุ่งยาก ไม่ต้องอาศัยระบบธนาคาร และความเสี่ยงสิ้นสุดลงเมื่อสินค้าเปลี่ยนมือ และการที่รัฐบาลไทย-พม่าร่วมมือกันพัฒนาระบบขนส่งภายในเพื่อเชื่อมโยงตลาดและฐานการผลิต (อาทิ เส้นทางทวาย-แหลมฉบัง) ก็จะเป็นตัวแปรที่เพิ่มขีดความสามารถในการแข่งขันของไทย ยิ่งไปกว่านั้น ยังมีการตื่นตัวของภาคเอกชนในการสร้างแหล่งความรู้เพื่อเป็นจุดเริ่มต้นสำหรับนักธุรกิจหน้าใหม่ที่ยังขาดข้อมูลการค้าชายแดน เช่น สินค้าที่เป็นที่ต้องการ หรือวิธีการหาคู่ค้า โดยสภาหอการค้าจังหวัดตาก และสภาอุตสาหกรรมเชียงใหม่จัดเป็นหน่วยงานที่มีความกระตือรือร้นมากที่สุด เพราะมีการจัดอบรมสัมมนาบ่อยครั้ง และเปิดโอกาสให้นักธุรกิจเข้าร่วม roadshow ในพม่าเพื่อหาคู่ค้าผ่านกลไกการพบปะเชิงธุรกิจแบบ business matching อีกด้วย

ค่าเช่าพื้นที่ทำธุรกิจสูงขึ้นเรื่อยๆ ใครมาก่อนได้ก่อน

สำหรับนักธุรกิจไทยที่พร้อมรับต้นทุนและความเสี่ยงที่สูงขึ้นจากการลงทุนโดยตรงในพม่าได้ ควรรีบเข้าไปจับจองพื้นที่ดำเนินธุรกิจในพม่าแต่เนิ่นๆ มิฉะนั้น อาจไม่มีตัวเลือกมากนักและต้องแบกรับภาระค่าเช่าสำนักงานที่สูงเกินไป เพราะนอกจากความต้องการสำนักงานในพม่าจะมีแนวโน้มสูงขึ้นอย่างต่อเนื่องและทำให้ราคาปรับตัวตามไปด้วยแล้ว พื้นที่สำนักงานในพม่าก็มีอยู่จำกัด

อย่างไรก็ตาม ก็เริ่มมีแนวคิดการนำ "บ้านเดี่ยว" หรืออาคารเดี่ยวสูง 3-4 ชั้น มาประยุกต์ใช้เป็นสำนักงานแทน โดยจะมีพื้นที่ใช้สอยมากขึ้น และสามารถนำมาตกแต่งให้มีห้องพักชั่วคราวได้ด้วย  ซึ่งราคาค่าเช่าบ้านเดี่ยวลักษณะนี้อยู่ที่ระดับ 8,000-10,000 ดอลลาร์สหรัฐฯ ต่อเดือน (หรือราว 3 แสนบาทต่อเดือน) ขึ้นไป ในบริเวณใจกลางเมืองย่างกุ้ง ในขณะที่บริเวณรอบนอกใกล้สนามบินย่างกุ้งนั้น ราคาลดลงเกือบครึ่งและมีโอกาสสูงที่จะถูกจับจองไปก่อน

ปัญหาราคาค่าเช่าที่ดินจะลดความรุนแรงลงในบริเวณนิคมอุตสาหกรรม ตัวอย่างเช่น นิคมอุตสาหกรรมของรัฐบาลพม่าจะมีการทำสัญญาเช่าที่ดินกับนักลงทุนครั้งละ 5 ปี ในอัตราค่าเช่าคงที่ที่ 3 ดอลลาร์สหรัฐฯ ต่อตารางเมตรต่อปี หรือประมาณ 1.5 แสนบาทต่อไร่ต่อปี ซึ่งอายุสัญญาและราคาค่าเช่าไม่แตกต่างจากที่นิคมแหลมฉบัง  เพียงแต่เพดานการขึ้นค่าเช่าในการต่อสัญญาครั้งต่อไปอีก 5 ปีนั้น รัฐบาลพม่าตั้งไว้ที่ 15% ขณะที่นิคมแหลมฉบังตั้งไว้ที่ 10%

นอกจากนี้ พบว่าตลาดที่ดินในพม่ายังมิได้รับการพัฒนาเท่าที่ควร สะท้อนให้เห็นว่าธุรกิจอสังหาริมทรัพย์ยังเป็นธุรกิจใหม่สำหรับเอกชนพม่า จึงยังไม่มีมาตรฐานการดำเนินธุรกิจที่ตายตัว ตัวอย่างเช่น สัญญาเช่าสำนักงานในพม่ามักมีอายุเพียงปีเดียว และการต่อสัญญาเช่าจะมีการขึ้นค่าเช่าอย่างน้อย 10% ต่อปี แต่ก็เปิดช่องว่างให้เจรจาเพิ่มอายุสัญญาเช่าได้หากฝ่ายผู้เช่ามีข้อเสนอที่น่าสนใจ เช่นการจ่ายค่าเช่าล่วงหน้ามากกว่า 1 ปี หรือการให้ความช่วยเหลือชดเชยภาษีเงินได้จากที่ดิน เป็นต้น

ปัญหาโครงสร้างพื้นฐานคือโจทย์สำคัญของนักลงทุน

การเข้าไปลงทุนทำธุรกิจในพม่านั้นคงไม่ง่ายเสมือนการเดินถือกระเป๋าเข้าไป แต่จะต้องมีการเตรียมพร้อมรับมือกับสภาพปัญหาโครงสร้างพื้นฐานในประเทศและปรับโมเดลธุรกิจให้สอดคล้องกับต้นทุนแอบแฝงที่จะสูงขึ้น ตั้งแต่การเตรียมเครื่องปั่นไฟให้พร้อมรองรับการตัดไฟฟ้าที่ยังพบเห็นได้ทุกวันวันละอย่างน้อย 4 ชั่วโมงแม้ในเมืองใหญ่อย่างย่างกุ้ง  หรือการเพิ่มเทคโนโลยีบำบัดน้ำให้สะอาดในโรงงาน เนื่องจากน้ำสะอาดยังมีไม่พอใช้ในประเทศ 

ขณะเดียวกัน ยังต้องมีการวางแผนการขนส่งกระจายสินค้าให้มีประสิทธิภาพที่สุดโดยเฉพาะในอุตสาหกรรมที่อาศัยการขนส่งเป็นหลัก เพราะนอกจากพาหนะที่ใช้ขนส่งมักอยู่ในสภาพต่ำกว่ามาตรฐานแล้ว เส้นทางคมนาคมยังไม่ได้รับการพัฒนาเท่าที่ควร ทำให้จำนวนรอบวิ่ง และเวลาที่ใช้ในการเดินทาเพิ่มมากขึ้น สิ้นเปลืองค่าน้ำมัน ค่ารถ ค่าแรงงาน และค่าผ่านด่านข้ามเมืองต่างๆ โดยปัจจุบันพบว่าอุตสาหกรรมอาหารซึ่งมีการขนส่งค่อนข้างสูงนั้น มีสัดส่วนของค่าขนส่งในพม่าสูงถึงราว 20% ของโครงสร้างต้นทุน ในขณะที่ค่าขนส่งมีสัดส่วนไม่ถึง 10% สำหรับอุตสาหกรรมอาหารในไทย

ยังมีปัญหาโครงสร้างพื้นฐานอื่นๆ ที่ต้องตระหนักถึง เช่น การเข้าถึงระบบโทรศัพท์ไร้สายที่ยังอยู่ในระดับต่ำ ส่งผลให้การติดต่อสื่อสารแม้ภายในประเทศพม่าเองยังคงเป็นอุปสรรค  นอกจากนี้ ยังต้องอาศัยความเป็นมืออาชีพในการดำเนินธุรกิจเพราะความไม่ชัดเจนของกฎหมายและระเบียบข้อบังคับต่างๆ อาจทำให้นักลงทุนเสียเปรียบโดยไม่รู้ตัว  และท้ายที่สุด ต้องปรับตัวให้เข้ากับระบบการเงินการธนาคารของพม่าที่ยังล้าหลัง ทำให้ยังต้องพึ่งการใช้เงินสดเป็นหลัก ในขณะที่การทำธุรกรรมผ่าน Letter of Credit (L/C) ยังมีขั้นตอนที่ซับซ้อนและต้องใช้เงินสดจำนวนมากในการค้ำประกันเช่นเดียวกัน

แรงงานเยอะและถูก แต่ยังขาดทักษะ

แรงงานในพม่าจำนวนร่วม 30 ล้านคนสามารถเต็มเติมธุรกิจไทยที่ปัจจุบันขาดแคลนแรงงานอยู่เป็นจำนวนมาก และค่าจ้างแรงงานที่ต่ำที่สุดในอาเซียนก็จะช่วยรองรับการย้ายฐานการผลิตของภาคอุตสาหกรรมเน้นแรงงานเช่น อุตสาหกรรมผลิตเสื้อผ้าเครื่องนุ่งห่ม รองเท้าและอาหาร เป็นต้น อย่างไรก็ตาม เนื่องจากแรงงานพม่ากว่า 75% เป็นแรงงานที่อยู่หรือเคยอยู่ในภาคการเกษตรมาตลอดจึงยังขาดทักษะ ทำให้อุตสาหกรรมหรือภาคบริการที่ต้องใช้แรงงานทักษะสูงอาจยังไม่สามารถเติบโตในพม่าได้เท่าที่ควรในช่วงระยะสั้นถึงปานกลาง 

การขาดแคลนแรงงานทักษะเช่นนี้ ส่วนหนึ่งเกิดขึ้นจากการขาดการศึกษาและพัฒนาฝีมือ และอีกส่วนหนึ่งเกิดจากการไหลของแรงงานฝีมือออกสู่ประเทศเพื่อนบ้านเช่นไทย ที่มีโอกาสด้านค่าจ้างและความเจริญก้าวหน้าสูงกว่า แต่หากมองในทางกลับกัน นักลงทุนไทยก็มีข้อได้เปรียบชาติอื่นตรงที่เรามีแรงงานพม่าภายในประเทศจำนวนมาก ซึ่งแรงงานเหล่านี้จัดเป็นแรงงานฝีมือที่ผู้ประกอบการไทยสามารถดึงเข้ามาร่วมงานในพม่าและคุมคนงานในพม่าได้อีกด้วย

อย่างไรก็ตาม พม่าเองก็เริ่มเดินหน้าแก้ไขปัญหาการขาดแคลนแรงงานทักษะเช่นกัน โดยมีการวางแผนเพิ่มจำนวนและขีดความสามารถของแรงงานฝีมือผ่านการเพิ่มสัดส่วนงบประมาณและการออกกฎหมายเพื่อพัฒนาระบบการศึกษา รวมถึงการกำหนดข้อบังคับให้นักลงทุนต่างชาติว่าจ้างแรงงานท้องถิ่นในตำแหน่งที่ต้องใช้ทักษะเพิ่มมากขึ้นเพื่อส่งเสริมการถ่ายทอดองค์ความรู้และเทคโนโลยีการผลิต  นอกจากนั้น ยังมีการสร้างแรงจูงใจภายในประเทศเช่นการวางแผนขึ้นค่าจ้างแรงงานขั้นต่ำเพื่อดึงแรงงานฝีมือต่างประเทศกลับคืนสู่พม่าอีกด้วย ซึ่งนโยบายเหล่านี้อาจก่อให้เกิดผลกระทบในการดำเนินธุรกิจอยู่บ้าง จึงต้องมีการวางกลยุทธ์ให้สามารถปรับตัวได้ทันด้วยเช่นกัน 

 
ต้องหาวิธีสร้างแรงจูงใจเพื่อดึงตัว expat  

ในระยะแรกที่แรงงานทักษะยังขาดแคลนในพม่า  นักลงทุนต่างชาติคงยังต้องพึ่งพาการนำเข้าแรงงานฝีมือไปก่อนสำหรับธุรกิจที่ต้องใช้แรงงานทักษะเป็นหลัก แต่ถึงกระนั้นก็ตาม บริษัทต่างชาติก็อาจต้องเผชิญกับความท้าทายในการสร้างแรงจูงใจพนักงานและครอบครัวให้เข้ามาใช้ชีวิตในพม่า  เนื่องจากภาคการบริการในพม่ายังถือว่าอยู่ในเกณฑ์ต่ำกว่าระดับมาตรฐานสากลอยู่มาก โดยเฉพาะในด้านการแพทย์ การเงินการธนาคาร และการศึกษาสำหรับบุตร ที่ยังขาดปริมาณและความสะดวกสบายในการใช้บริการ หรือแม้แต่กระทั่งร้านสะดวกซื้อที่มีความจำเป็นในการดำรงชีวิตก็ยังมีปริมาณไม่เพียงพอครอบคลุมพื้นที่ธุรกิจและนิคมอุตสาหกรรมในพม่า

ในส่วนที่พักอาศัยชั่วคราวเช่น โรงแรม และ serviced apartment ยังมีจำนวนน้อยและกระจุกตัวอยู่ในเมืองท่องเที่ยวทำให้มีราคาค่าที่พักสูง ส่วนห้องอพาร์ตเมนท์ธรรมดาที่กระจายอยู่ทั่วพม่าอาจมีเพียงพอรองรับ expat ได้ โดยปัจจุบันมีอัตราค่าเช่าประมาณ 5,000 บาทต่อเดือน แต่อพาร์ตเมนท์เหล่านี้ส่วนมากไม่อยู่ในสภาพที่พร้อมเข้าอยู่ได้ทันทีและบางส่วนอยู่ในสภาพห้องเปล่า

ปรับอุปสรรคให้เป็นโอกาสทางธุรกิจที่มีผลตอบแทนสูง

อุปสรรคที่ได้กล่าวมาแล้วข้างต้นเป็นสิ่งที่นักลงทุนต่างชาติในพม่าต้องเผชิญไม่มากก็น้อย และตราบใดที่ปัญหาเหล่านี้ยังค้างคาอยู่ ความเสี่ยงในการลงทุนก็จะยังคงมีอยู่สูง จึงไม่แปลกใจที่พม่าเริ่มหันมาให้ความสำคัญกับการเร่งพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานและภาคบริการในประเทศ และตระหนักถึงความจำเป็นของเงินทุนต่างชาติในการช่วยปฏิรูปประเทศ  โดยตั้งแต่ต้นปี 2012 ที่ผ่านมา ได้มีการออกประกาศเชิญชวนนักลงทุนต่างชาติเข้ามาทำ bidding ลงทุนในระบบโครงสร้างพื้นฐานและภาคบริการหลายประเภท

ตัวอย่างธุรกิจที่รัฐบาลพม่าได้มีการเชิญชวนนักลงทุนต่างชาติเข้าร่วม bidding ที่ผ่านมาเช่น การลงทุนพัฒนาระบบเครือข่ายไร้สาย การแปรรูปรัฐวิสาหกิจรถไฟพม่า การก่อสร้างสนามบินเพิ่มเติมใกล้ย่างกุ้ง การปรับปรุงและพัฒนาอาคารเก่าในย่างกุ้งให้เป็นโรงแรม และการเป็นตัวแทนผลิตและจำหน่ายเครื่องมือการแพทย์ให้กับรัฐบาล เป็นต้น

ซึ่งหากพิจารณาถึงแนวโน้มการให้ลำดับความสำคัญต่อการสร้างโครงสร้างพื้นฐานและปรับปรุงภาคการบริการให้มีมาตรฐานเป็นสิ่งแรกเช่นนี้แล้ว นักลงทุนไทยที่มีความพร้อมในการร่วมมือพัฒนาประเทศพม่าในภาคธุรกิจที่มีความต่อเนื่องกับระบบ infrastructure หรือการพัฒนาระบบบริการของพม่า ก็จะมีโอกาสได้รับผลตอบแทนที่สูง
 

ท่านสามารถศึกษาข้อมูลทั่วไปได้โดยดาวน์โหลดเอกสารฉบับเต็ม