Digital Payment Transformation: แนวโน้มการเปลี่ยนแปลงของอุตสาหกรรมการชำระเงินสู่ระบบดิจิทัล

“There is no alternative to digital transformation. Visionary companies will carve out new strategic options for themselves – those that don’t adapt, will fail.”

Jeff Bezos, CEO of Amazon (2020)

ท่ามกลางวิกฤต COVID-19 เราได้เห็นการเร่งตัวอย่างรวดเร็วของการเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจจากรูปแบบทางกายภาพไปสู่รูปแบบดิจิทัล และไม่มีตัวอย่างใดที่จะชัดเจนไปกว่าบริการทางการเงิน สะท้อนจากมูลค่าการใช้เงินสดที่ลดลงอย่างเห็นได้ชัด กอปรกับวิธีการจับจ่ายใช้สอยทั่วโลกเปลี่ยนแปลงไปสู่ระบบอิเล็กทรอนิสก์แบบก้าวกระโดด อีกทั้ง นอกจากผลของวิกฤต COVID-19 การเปลี่ยนแปลงดังกล่าวยังได้รับแรงหนุนจากการปรับโครงสร้างห่วงโซ่อุปทานและการค้าข้ามพรมแดน เพื่อก้าวเข้าสู่การค้าพาณิชย์อิเล็กทรอนิกส์ (e-commerce) ประกอบกับการเกิดเทคโนโลยีทางการเงินใหม่ ๆ เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการให้บริการที่เทคโนโลยีในรูปแบบเดิมไม่สามารถตอบสนองต่อความต้องการที่เปลี่ยนแปลงไปได้ โดยในบทความนี้จะกล่าวถึงการเปลี่ยนแปลงของวิธีการชำระเงินของโลกในปัจจุบัน แนวโน้มการชำระเงินในอนาคต การวิเคราะห์ถึงบริบทของอุตสาหกรรมการชำระเงินของไทยและแนวโน้มการเปลี่ยนแปลงในอนาคต

วิธีการชำระเงินของโลกในปัจจุบันเปลี่ยนแปลงไปอย่างไรบ้าง?

จากรายงานของ FIS¹ ปี 2021 พบว่า วิธีการชำระเงินที่นิยมกันทั่วโลกทั้งสำหรับการซื้อขายบน e-commerce และ ณ จุดขายที่มีลักษณะทางกายภาพ (Physical Point-of-Sale (POS) Merchants) 3 อันดับแรกในปี 2020 ได้แก่ e-Wallet, credit card และ debit card ตามลำดับ สำหรับเงินสดยังคงมีความสำคัญสำหรับการซื้อขายแบบ POS โดยเป็นวิธีการชำระเงินที่เป็นที่นิยมอันดับที่ 4 มีส่วนแบ่งในตลาดการชำระเงินที่ 20.5% ของมูลค่าการชำระเงิน ณ POS ทั้งหมด อย่างไรก็ดี มูลค่าดังกล่าวหดตัวลงประมาณ 1 ใน 3 เมื่อเทียบกับสัดส่วนในปี 2019 ที่ 32.1% สะท้อนให้เห็นถึงการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมของผู้บริโภคที่ปรับตัวเข้าสู่ระบบสังคมไร้เงินสดมากยิ่งขึ้น

แนวโน้มการชำระเงินในอนาคต

1. การใช้เงินสด ณ จุดขาย POS มีแนวโน้มลดลงต่อเนื่อง และคาดว่าจะลดลงเกือบครึ่งหนึ่งของปัจจุบันภายใน 3 ปีข้างหน้า โดยการเปลี่ยนแปลงวิถีชีวิตประจำวันที่คนย้ายการใช้จ่ายไปอยู่บนระบบออนไลน์ รวมถึงมีความระมัดระวังในการสัมผัสระหว่างมนุษย์ และสิ่งของ เช่น เงินสด ส่งผลให้การชำระสินค้าด้วยเงินสดมีแนวโน้มลดลงไปด้วย โดย FIS1 ประเมินว่าผลจาก COVID-19 ได้เร่งให้การใช้เงินสดในปี 2020 ลดลงเร็วกว่าที่คาดการณ์ไว้ 3 ปี และคาดว่าในปี 2024 มูลค่าการชำระเงินด้วยเงินสด ณ POS จะลดลงเหลือเพียง 12.7% (จากประมาณ 20.5% ในปี 2020) (รูปที่ 1)

2. การชำระเงินแบบไร้สัมผัส (Contactless Payment) จะเข้ามามีบทบาทสำคัญในการใช้จ่ายแบบ POS เนื่องจากเป็นวิธีการที่ไวรัสมีโอกาสการแพร่กระจายน้อยลง ปัจจุบัน Contactless payment ที่เป็นที่นิยม ณ POS เช่น Near-field Communication (NFCs) ที่ผู้ใช้งานสามารถชำระเงินผ่านการแตะบัตรหรือสมาร์ตโฟนกับอุปกรณ์อ่านข้อมูลหรือตัวรับสัญญาณ และ Quick Response (QR) Code ที่ผู้ใช้งานสามารถชำระเงินผ่านการใช้แอปพลิเคชันบนสมาร์ตโฟนในการสแกน QR Code ของร้านค้าได้ ซึ่งทั้งสองวิธีไม่ต้องมีการสัมผัสกับเครื่องหรือผู้ค้าโดยตรง

จากข้อมูลของบริษัทบัตรเครดิตมาสเตอร์การ์ด²พบว่า ในไตรมาสแรกของปี 2020 การทำธุรกรรมแบบ Contactless payment บนบัตรมาสเตอร์การ์ดทั่วโลกเติบโตมากกว่า 40%YOY และกว่า 80% ของยอดการใช้จ่ายมีมูลค่าน้อยกว่า 25 ดอลลาร์สหรัฐ ซึ่งโดยปกติแล้วเป็นจำนวนที่มักถูกชำระด้วยเงินสด ดังนั้น คาดว่าการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมจากการแพร่ระบาดของ COVID-19 จะขับเคลื่อนการเติบโตของ Contactless payment ให้ขยายตัวอย่างต่อเนื่อง

3. e-Wallet จะยังคงเป็นวิธีการชำระเงินหลักบน e-commerce และมีแนวโน้มเป็นวิธีการชำระเงินที่มีสัดส่วนเกินครึ่งของมูลค่าทั้งหมด โดยถึงแม้เศรษฐกิจโลกจะเผชิญภาวะถดถอยจากวิกฤติ COVID-19 อย่างไรก็ดี ธุรกิจ e-commerce เติบโตอย่างต่อเนื่องในช่วงที่ผ่านมา และจากรายงานของ FIS พบว่า e-Wallet ถือเป็นวิธีการหลักในการชำระเงินบน e-commerce คิดเป็น 44.5% ของมูลค่าการชำระเงินทั้งหมด และคาดว่า ในปี 2024 มูลค่าการชำระเงินผ่าน e-Wallet จะมีสัดส่วนเพิ่มขึ้นเป็น 51.7% จาก e-commerce ที่คาดว่าจะเติบโตต่อเนื่อง ประกอบกับการใช้จ่ายด้วยวิธีอื่นที่คาดว่าจะลดลง เช่น การโอนเงินผ่านบัญชีธนาคาร บัตรเครดิต และเงินสด เป็นต้น (รูปที่ 2)

4. Cryptocurrency เติบโตได้ดี และคาดว่าจะเติบโตอย่างต่อเนื่องทั้งใน real และ digital economy แม้ว่า Digital currency จะเป็นตัวกลางการชำระเงินและสินทรัพย์รูปแบบใหม่ อย่างไรก็ดี ในช่วงที่ผ่านมาได้รับความสนใจจากนักลงทุนเป็นอย่างมาก สะท้อนจากการที่ธนาคารยักษ์ใหญ่เริ่มมีการเข้าลงทุนใน Crypto เช่น Standard Charter (380 ล้านดอลลาร์สหรัฐ) Citibank (279 ล้านดอลลาร์สหรัฐ) เป็นต้น นอกจากนี้ เอลซัลวาดอร์ได้ประกาศให้ Bitcoin เป็นเงินที่ใช้ได้ตามกฎหมาย ซึ่งถือเป็นประเทศแรกของโลกที่ดำเนินการดังกล่าว โดยจากงานศึกษาของสถาบันวิจัย Markets and Markets³ประเมินว่า ขนาดของ Crypto จะเติบโตเป็น 2.2 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ ภายในปี 2026 จาก 1.6 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ ในปี 2021 (ข้อมูล ณ วันที่ 8 ตุลาคม 2021)

5. ความนิยมของบริการทางการเงินรูปแบบใหม่ ได้แก่ Buy-Now-Pay-Later (BNPL) มีแนวโน้มเพิ่มขึ้น เนื่องจากสามารถตอบสนองต่ออุปสงค์ภายใต้ความสามารถในการใช้จ่ายที่มีอยู่อย่างจำกัดได้ โดย BNPL อนุญาตให้ผู้ค้าสามารถให้บริการสินค้าหรือบริการแก่ผู้บริโภคก่อน และผู้บริโภคสามารถทยอยผ่อนชำระหนี้แบบปลอดดอกเบี้ย หรือชำระหนี้ทั้งหมดหลังจากระยะเวลาที่กำหนดได้ ซึ่งวิธีการดังกล่าวเป็นที่นิยมอย่างมากในกลุ่มผู้บริโภคที่อายุต่ำว่า 30 ปี (Millennials) และมีการเติบโตอย่างต่อเนื่อง โดยจากข้อมูลของ Statista พบว่า ในปี 2020 BNPL มีส่วนแบ่งในตลาด e-commerce 2.1% เพิ่มขึ้นจาก 0.4% ในปี 2016 ซึ่งถือว่ามีขนาดใหญ่กว่าวิธีการชำระเงินแบบดั้งเดิม ได้แก่ Direct debit และ pre-paid card นอกจากนี้ FIS⁴คาดว่า ขนาดของ BNPL จะเพิ่มขึ้นเท่าตัวไปอยู่ที่ 4.2% ในปี 2024 โดยปัจจุบัน Fintech ยักษ์ใหญ่ได้ออกมาประกาศแผนดำเนินโครงการ BNPL แล้ว เช่น Mastercard (Mastercard Installments) และ Apple และ Goldman Sachs (Apple Pay Later)

อุตสาหกรรมการชำระเงินของไทยเป็นอย่างไรในปัจจุบัน?

สำหรับประเทศไทย เงินสดยังเป็นวิธีการชำระเงินหลัก ณ POS (62%4) ขณะที่การชำระเงินส่วนใหญ่บน e-commerce อยู่ในรูปแบบของ bank transfer (31%4) โดยการชำระเงินแบบอิเล็กทรอนิกส์เติบโตมากขึ้นในช่วง 4–5 ปีที่ผ่านมา โดยเฉพาะอย่างยิ่งการทำธุรกรรม internet and mobile banking (รูปที่ 3) จากพัฒนาการทางเทคโนโลยีที่ดีขึ้น รวมถึงการมีนโยบายสนับสนุนจากภาครัฐ ได้แก่ โครงการพร้อมเพย์ และ e-Wallet ของภาครัฐ (แอปเป๋าตัง) กอปรกับมาตรการเว้นระยะห่างจากวิกฤต COVID-19 ส่งผลให้ e-payment เข้ามามีบทบาทในการชำระเงินของไทยมากขึ้น สะท้อนจากมูลค่าการทำธุรกรรม internet and mobile banking และ e-money ที่มีการเติบโตต่อเนื่องเมื่อเทียบกับช่วงปลายปี 2019 ขณะที่การทำธุรกรรมรูปแบบดั้งเดิมปรับหดตัวลง (รูปที่ 4)




แนวโน้มอุตสาหกรรมการชำระเงินของไทยในอนาคต

อุตสาหกรรมการชำระเงินของไทยในอนาคตมีแนวโน้มเปลี่ยนแปลงสอดคล้องกับโลก กล่าวคือ การชำระเงินแบบดั้งเดิมมีแนวโน้มปรับตัวลดลง และจะถูกแทนที่ด้วย e-payment โดยเป็นผลจาก

1. การพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานของเทคโนโลยีทางการเงินที่แข็งแกร่งอย่างต่อเนื่อง โดยจากรายงานของ ACI World Wide⁵พบว่า ไทยมีมูลค่าการชำระเงินผ่าน e-payment แบบ Real-Time สูงที่สุดเป็นอันดับที่ 4 ของโลก คิดเป็น 5.2 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ มีมูลค่ารองจากอินเดีย (2.55 หมื่นล้านดอลลาร์สหรัฐ) จีน (1.57 หมื่นล้านดอลลาร์สหรัฐ) และเกาหลีใต้ (6 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ) และสูงกว่าอันดับที่ 5 คือ UK (2.8 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ) เกือบเท่าตัว

2. การดำเนินนโยบายสนับสนุนจากภาครัฐ ซึ่งปัจจุบันกระทรวงการคลัง โดยธนาคารแห่งประเทศไทยได้มีการออก พ.ร.บ. ระบบการชําระเงิน พ.ศ. 2560 ที่เอื้อต่อการเกิดนวัตกรรมของระบบการชำระเงินใหม่ ๆ ครอบคลุม e-payment และสกุลเงินดิจิทัล รวมทั้งจะช่วยยกระดับระบบการชำระเงินของประเทศให้สอดคล้องกับมาตรฐานสากล

3. ผู้ประกอบการมีความกระตือรือร้นต่อการให้บริการทางการเงินรูปแบบใหม่ โดยบางบริษัทได้มีการเปิดให้ลูกค้าสามารถใช้สกุลเงินดิจิทัลเพื่อชำระสินค้าได้แล้ว เช่น บริษัท แสนสิริ จำกัด, Major Cineplex และรองเท้านันยาง



¹The Global Payment Reports. (2021). The FIS Worldpay
²Mastercard Data Warehouse. (2020). Mastercard
³Cryptocurrency Market Size, Share and Trends forecast to 2026. (2021). Markets and Markets
⁴The Global Payment Reports. (2021). The FIS Worldpay
⁵Global Real-Time Payments Transactions Surge by 41 Percent in 2020 as COVID-19 Pandemic Accelerates Shift to Digital Payments - New ACI Worldwide Research Reveals. (2021, March 29). ACI Worldwide


                                           

เผยแพร่ในการเงินธนาคาร คอลัมน์ เกร็ดการเงิน วันที่ 11 พฤศจิกายน 2021